PRP)Platelet-Rich Plasma) یا پلاسمای غنی از پلاکت :
درواقع غلظت بالایی از پلاکت های خون خود بیمار است که طی یک فرایند جداسازی و تغلیظ ٬ از خون تازه و لخته نشده خود بیمار٬ تهیه می شود.نتایج درمانی بهتر وبدون عارضه این فراورده بیولوژیک اتولوگ (مشتق از خود)٬ درمقایسه با داروهای سنتتیک و برخی روشهای درمانی سنتی ٬ دربسیاری از بیماریهای ارتوپدی ٬ پزشکی ورزشی ٬ پوست و زیبایی ٬ التیام زخمها و غیره تحت مطالعات آزمایشگاهی و کلینیکی (in-vivoوin-vitro ) به اثبات رسیده است.سهولت تهیه PRP حتی در مطب پزشک و ایمنی بالای آن ٬ جذابیتی فوق العاده برای پزشکان تخصص های مختلف و حتی بیماران داشته و موجبات توسعه روز افزون آن را فراهم ساخته است.به طوری که هم اکنون بیش از 5200 مقاله با موضوع PRP در بانک های اطلاعاتی NCBI ثبت شده است.
PRP چیست؟
همانطور که گفته شد ٬ خون شامل پلاسما و عناصر جامد معلق در پلاسما یعنی گلبولهای قرمز و سفید و پلاکتهاست.وزن مخصوص گلبولهای قرمز 1009٬ گلبولهای سفید و پلاکتها 1006و پلاسما 1003 است.بنابراین برای جداسازی انها از همدیگر می توان از نیروی گریز از مرکز (سانتریفوژکردن) استفاده کرد.
پلاسمای غنی از پلاکت یعنی فراورده ای که شامل پلاسمای خون و پلاکت ها (بدون گلبولهای قرمز ) است و تعداد پلاکت ها دریک میلی متر مکعب ازآن٬ بیشتراز حالت پایه(شرایط طبیعی ) است.برای بدست آوردن چنین فراورده ای یعنی (PRP )٬ خون اخذشده از بیمار با ماده ضدانعقاد (اغلب سیترات) مخلوط می شودتا فرایندلخته شدن متوقف شود سپس پلاسما و پلاکت ها ٬ بوسیله نیروی گریزازمرکز (سانتریفوژکردن) ازگلبولهای قرمز جدا می شوند.
اگرخون منعقد نشده سانتریفوژ شود سه لایه درآن تشکیل خواهد شد.لایه تحتانی شامل گلبولهای قرمز٬ لایه ظریف و نازک میانی شامل گلبولهای سفید و پلاکت ها و لایه بالایی پلاسماست.با توجه به اینکه حدود 55 درصدخون ٬ پلاسما و 45 درصد آن ٬ سلولهای خونی است.بنابراین اگر بطور مثال 10 سی سی خون سانترفوژ شود 5٬5 سی سی پلاسما درلایه بالایی آن قرار خواهد گرفت و اگردولایه بالایی (پلاسما و پلاکت) رابردارید به طورکلی شما حدود5٬5 سی سی PRP با غلظت دوبرابر حالت پایه (شرایط نرمال) خواهید داشت.زیرا اگرتعداد پلاکت ها 250 هزاد در هر میلی متر مکعب از کل خون باشد درپلاسمای جدا شده که حدود نصف حجم کل خون سانتریفوژ شده است.تعدادآنها دو برابر حالت نرمال خواهد بود.
PRP چه چیز نیست؟
علیرغم تبلیغات های غیر علمی و اغراق آمیز٬ PRP به هیچ عنوان درمان با سلولهای بنیادی نیست.PRP پلاسما درمانی نیست ٬ PRP پلاسما و پلاکت های جدا شده از خون خود بیمار است که برای تحریک فرایند طبیعی التیام بافتی ٬ درموضع درمان تزریق می شوند.همانطور که وقتی ناحیه ای از بدن آسیب ببیندبدن به طور طبیعی شروع به بازسازی ناحیه آسیب دیده بوسیله مواد ترشح شده از پلاکت ها می کند.
PRP درمانی نیز با قرار دادن پلاکت ها در ناحیه درمان و فعال سازی آنها برای ترشح محتویات خود ٬ موجب بازسازی بافت(یا تحریک روند طبیعی ترمیم بافت) می شود بنابر این هر چندPRP درمانی مهاجرت سلولهای بنیادی برای ترمیم بافتی را تسریع می کندولی حاوی هیچ گونه سلول بنیادی نیست و درمان با سلولهای بنیادی برای ترمیم بافتی را تسریع می کند ولی حاوی هیچ گونه سلول بنیادی نیست و درمان با سلولهای بنیادی نامی غیر علمی و تبلیغاتی کذب و گمراه کننده برای این روش درمانی است.
همچنین ٬ فاکتور مهم و اصلی در PRP درمانی ٬ سلولهای سالم پلاکتی با تعداد حداقل دو برابر غلظت پایه درPRP است و هر چند PRP حاوی پلاسما نیز است ولی پلاسمای بدون پلاکت یا حاوی پلاکت نا کافی دارای اثرات بلندمدت ترمیم بافتی نیست و ممکن است صرفا اثرات کوتاه مدت بهبود علائم را بدنبال داشته باشد و تجهیزاتی ٬ که نتوانند پلاسمای حاوی تعداد کافی و سالم سلولهای پلاکتی(حداقل دو برابر غلظت پایه) راتهیه کنند٬ تجهیزات استانداردی برای تهیه PRP نیستند و سازندگان چه خارجی و چه داخلی آنها ٬ صرفا اهداف سودجویانه از بازار روبه توسعه PRP رادنبال می کنند.
مکانیسم عمل PRP درمانی
مطالب بخش علوم پایه ٬ نشان می دهد که پلاکت ها و محتویات آنها ٬ می توانند مانند یک داروی بیولوژیک برای تحریک و شروع فرایند طبیعی ترمیم بافت بکارگرفته شوند.
با توجه به اینکه در شرایط طبیعی ٬ شروع و ادامه فرایند طبیعی ترمیم در بافت ها ٬ مستلزم تجمع پلاکتی ٬ فعال شدن انها و رها سازی مواد داخل آنهاست٬ بنابراین تهیه کنستانتره ای از پلاکت ها و قرار دادن آنها درناحیه آسیب دیده ای ٬ که با کندن یا توقف التیام مواجه است منجر به فعال شدن پلاکتها و رها سازی مواد داخل آنها و در نهایت التیام و بازسازی بافت آسیب دیده خواهد شد.
برپایه تئوری فوق ٬ همچنین می توان گفت قرار دادن کنستانتره پلاکت در محل جراحت بافت آسیب دیده ای نیز ٬ که روند طبیعی فراید بهبود را طی می کند ٬ می تواند منجر به تجمع پلاکتی بیشتر و رها سازی بیشتر فاکتورهای موثردرفرایند بهبود و درنهایت تسریع درتکمیل مراحل بهبود شود. وباز بر پایه همین تئوری می توان گفت قرار دادن کنسانتره پلاکت دربافت هایی که به نوعی نتیجه کاهش یا توقف تولید پروتئینهایی مانند کلاژن و الاستین (مانندچین و چروک پوست) ٬ کاهش یا از بین رفتن بافت غضرفی (نظیرمشکلات مفصلی) و غیرفعال شدن پروسه رشد(مانند ریزش مو) هستند٬ می تواند موجب مهاجرت سلولهای بنیادی و فیبروبلاست به محل و تمایز آنها به سلولهای تازه آن بافت و رفع علائم حاصل از آن بیماری شود.
ودست آخراینکه براساس مفاد علوم پایه اشاره شده ٬ می توان پذیرفت که قرار دادن کنسانتره پلاکت ٬ درمحل پیوند های بافتی نظیر پیوند عضو ٬ گرافت چربی (لیپوترانسفر) ٬ کاشت مو وجراحی های پلاستیک ٬ می تواند از طریق تسریع فرایند ترمیم ٬ تحریک رگ زایی و غیره موجب پذیرش بهترعضو یا سلولهای منتقل شده درمحل جدید و جلوگیری از آتروفی یا کاهش احتمال پس زدن آنها شود.
این همان چیزی است که PRP درمانی دنبال می کند و مکانیسم عملکرد آن را در کار بردهای مختلف توجیه میکند.
کیت PRP
یک موضوع پراهمیت درانجام PRP ٬ انتخاب درست کیت PRPاست چرا که بدلیل توسعه روزافزون این روش در انواع تخصص های پزشکی و به دنبال آن افزایش تقاضا ٬ کمپانی ها و حتی افراد مختلفی اقدام به ساخت و ارائه کیت PRP نموده اند که متاسفانه برخی از آنها دارای کیفیت لازم نبوده و گاهی حتی دارای استانداردهای مقتضی نبوده و استفاده از آنها برای سلامتی بیمار مضراست.
زنگ خطر برای پزشکان درمورد کیت های PRP :
همانطورکه در مقدمه گفته شد متاسفانه همگام با توسعه این روش درمانی ٬ تولید و ارائه تجهیزات غیر علمی و غیراستاندارد تهیه PRP نیز توسعه می یابند و سلامتی جامعه را با خطرات جبران ناپذیری مواجه می سازند.این موضوع در ارتباط با بحثی بسیار ساده وعمومی در علوم پزشکی است .بی شک همه گروههای علوم پزشکی به معنای اصطلاحات In Vitro و In Vivo درتحقیقات پزشکی برخوردکرده اند.
تحقیقات In Vitro یعنی تحقیقات آزمایشگاهی و تحقیقات In Vivoیعنی تحقیقات کلینیکی.
درتولید تجهیزات و کالاهای پزشکی ٬ کالایی که دارای مجوز In Vitroاست یعنی فقط کاربرد آزمایشگاهی دارد و محصول حاصل از آنها را نمی توان بصورت کلینیکی درموجودات زنده از جمله انسان تزریق و استفاده کرد و کالایی که دارای مجوز In Vivo است یعنی کاربرد کلینیکی دارد و محصول حاصل از آنها را می توان بصورت کلینیکی در موجودات زنده از جمله انسان تزریق و استفاده نمود.
لوله های سیتراته و حاوی ضد انعقاد آزمایشگاهی و انواع دیگر لوله های مورد استفاده در آزمایشگاههای تشخیص طبی (بویژه انواع ژل دار آنها )٬ دارای مجوز استفاده In Vitro (کاربرد آزمایشگاهی) بوده وتزریق مجدد محصولات آنها در انسان مضر و ممنوع است(In Vitro در لاتین یعنی داخل شیشه یا داخل موجودغیرزنده) این موضوع در کاتالوگ ونیزبرچسب لوله های آزمایشگاهی ٬ با عنوان (IVD ) یا(For In Vitro Diagnostic Use ) یعنی (کاربرد برای تشخیص آزمایشگاهی) به صراحت نوشته شده است.
تعداد زیادی از کیت های تهیه PRP ٬ که دربازار کشور ارائه شده اند ٬ حاوی لوله های آزمایشگاهی معمولی (ژل داریا بدون ژل) هستند که صرفا دارای مجوز استفاده In Vitro بوده و استفاده از محصولات انها در انسان ممنوع و برای سلامتی انسان مضر است چون جنس لوله ٬ ژل و دیگرمحتویات انها ممکن است در واکنش با پلاسمای بیمار باعث تولید مواد سمی درPRP شوند همچنین ممکن است این لوله ها درحین سانتریفوژ کردن موادی را از خود آزاد کنند که برای انسان مضر و بعضا سرطان زا باشد با توجه به مفاد فوق ٬ کمپانی های تولید کننده کیت های PRP باید دارای مجوز In Vivo (کاربرد کلینیکی) برای محصولات خود باشند و آنها را تحت استانداردهای مرتبط تولید نمایند.
بطورکلی یک کیت مناسب باید دارای ویژگیهای زیر باشد :
– تمام گلبولهای قرمز را از پلاکت ها و پلاسما جدا کند و محصول نهایی حدالامکان عاری از گلبولهای قرمز باشد.
– امکان برداشت آسان پلاکت ها بعد از سانتریفوژکردن را ٬ بدون احتمال مخلوط شدن دوباره محتویات ٬ فراهم سازد.
– تمام پلاکت ها را(بالای نود درصد) ریکاوری کند.
– محصول نهایی دارای تغلیظ پلاکتی مناسبی باشد و تغلیظ بیشتر آن به راحتی ٬ بدون سانتریفوژ مجدد امکان پذیر باشد.
– دارای مجوز استفاده در موارد In Vivo ازمراجع ذیصلاح بین المللی ٬ تاییدیه FDA برای اهداف عملکردی کیت ونیز تاییدیه وزارت بهداشت کشورمان به منظور واردات و استفاده در کشور باشد.
DNA اکتیواتور یایک اسم اشتباه :
برخی از کمپانی ها هم ٬ موادی را به همراه کیت بنام DNA اکتیواتور ارائه می دهند تا با PRP مخلوط و تزریق شود.
اولا: اصطلاح DNA اکتیواتور یک اسم اشتباه و اغراق آمیز است که روی یک محصول گذاشته شده است زیرا مواد محرک DNA موادی بسیار حساس و خطرناکند و استفاده از آنها بدون رعایت استانداردهای مقتضی خطرات جهش های نا خواسته و سرطان زایی را بدنبال دارد.
دوما : با توجه به اینکه اکتیواتور حاوی مواد مختلف سنتتیک است اینکار ماهیت بیولوژیک و اتولوگ (مشتق از خود بیمار) بودن درمان را از بین برده و آن را به مزوتراپی با PRP تبدیل می کند
و مزایای PRP ٬ نظیراتولوگ بودن و عدم احتمال عوارض آلرژیک را نمی توان برای آن مد نظر قرارداد. مراحل تهیه PRP درهمه کیت ها معمولا شامل مراحل خونگیری ٬ سانتریفوژ ٬ جداسازی و فعال سازی و تزریق است.درمورد فعال سازی لازم است اشاره شودکه برای فعال سازی از کلسیم کلراید CaCl2 مضاعف استفاده می شود بدین ترتیب که محصول نهایی ٬ قبل از تزریق با نسبت یک به ده ٬ با کلسیم کلراید CaCl2 مخلوط می شود.تحقیقات جدید نشان داده اند که درصورت تزریق پلاکت بدون فعال سازی ٬ کلاژن تایپ یک داخل بافت بدن موجب فعال شدن پلاکت ها می شود لذا به نظر می رسد ممکن است موضوع فعال سازی قبل از تزریق در آینده منتفی و بطور کلی کنار گذاشته شود.
غلظت پلاکت در PRP :
غلظت پلاکت ها در PRP تهیه شده (بویژه در کیت های لوله ای) به دو متغیر مهم وابسته است:
1- تعداد پلاکت ها در خون بیمار که از 150 تا 500 هزار در هر میلی متر مکعب خون متغیر است.
2- میزان ریکاوری کیت مورد استفاده که بسته به مارک از 31 درصد تا 95 درصد متفاوت است . با توجه به اینکه پلاسما حدود نصف حجم کل خون است
بنابراین غلظت پلاکت در پلاسمای جداشده یا همان PRP نهایی ٬ با فرمول زیر قابل محاسبه است :
(تعدادپلاکت بیمار*2) *(درصدریکاوری کیت) = تعداد پلاکت ها در PRP نهایی
لذا اگر غلظت پلاکت ها در PRP برای شما مهم است (که بطورقطع مهم است) ٬ لازم است قبل از انجام PRP از دو موضوع زیر آگاه باشید:
– تعداد پلاکت ها در خون بیمار ازطریق انجام آزمایش CBC
– میزان ریکاوری کیت مورد استفاده که فروشنده باید رفرانس لازم را ارائه دهد.
محاسبه فوق برای شرایطی صحیح است که کل پلاسمای جدا شده از خون بیمار با پلاکت ها مخلوط و استفاده شود ولی اگر برای تغلیظ بیشتر٬ مثلا از چهارسی سی پلاسمای جدا شده ٬ دو سی سی بالای آن را (که تقریبا فاقد پلاکت است ) قبل از مخلوط کردن جدا کنید دراین صورت باید عدد نهایی را مجددا در عدد دو ضرب کنید.
مزایای PRP نسبت به روشهای دیگر :
– با توجه به اینکه ازخون خود شخص استفاده می شود بنابراین عوارض احتمالی عفونت ٬ انتقال بیماری و نیز پس زدن را ندارد.
– هیچ نگرانی در مورد غیر استاندارد بودن یا نا شناخته بودن محصول وجود ندارد .
– پذیرش بسیار زیادی از سوی بیمار داردو با توجه به وجود کیت مخصوص ٬ پروسه کار بسیار ساده و کاملا استریل است
– کم یا زیاد بودن مقدار تزریق خطرناک نیست.
– یک روش غیر تهاجمی است و خطرات آن بسیار نا چیز است .
– اثر و ماندگاری طولانی تری دارد .
– دورا ن نقاهت بعد از جراحی را بطور مشخصی کاهش می دهد .
– نسبت به روشهای مشابه هزینه زیادی ندارد .
– از نظر ایمونولوژی خنثی است و هیچ گونه حساسیت یا آلرژی ایجاد نمی کند .
– به روشهای مختلف تزریقی ٬ موضعی و غیره قابل استفاده است .
– در همه نواحی بدن قابل استفاده بوده و محدودیتی در این زمینه ندارد.
– به عنوان یک چسب طبیعی عمل می کند .
– با توجه به وجود انواع آنتی بادیها در پلاسما به عنوان یک آنتی بیوتیک طبیعی عمل می کند.
کنتراندکاسیون های PRP
PRP درموارد زیر منع مصرف دارد :
– کانسرهای پوستی و سیستمیک
– درطول درمان با استروئیدها و شیمی درمانی
– بیماریهای مزمن ٬ دیابت و ایدز
– بارداری و تورم فعال پستان
– بیماریهای پوستی مانند پورفیری
– بیماریهای خون و اختلالات انعقادی مانند ترومبوسیتوپنی
– درموارد مصرف آسپیرین و مصرف داروهای ضدانعقاد
– سپتی سمی ٬ ترومبوسیتوپنی ٬ سندرم اختلال پلاکتی ٬ هیپوفیبرینوژنی ٬ سابقه تزریق کورتیکو استروئید در موضع عمل یا مصرف کورتیکو استروئید در دو هفته گذشته ٬ مصرف داروهای NSAIDدر48 ساعت گذشته ٬ تب یا بیماری درچند روز اخیر ٬ سابقه تومور فعال یا متاستاز ٬ آنمی ٬ عفونت فعال سودمونا ٬ انترکوک و کلبسیلا.